Promieniowanie słoneczne – pomaga czy szkodzi?

Promieniowanie słoneczne ma istotny wpływ na nasz organizm – zarówno pozytywny, jak i negatywny. Promieniowanie UV jest niezbędne do syntezy witaminy D w skórze, która odgrywa kluczową rolę w funkcjonowaniu organizmu, m.in. układu kostnego i odpornościowego. Naturalne światło słoneczne wspomaga również produkcję serotoniny – „hormonu szczęścia”, poprawiającego nastrój i pomagającego w zwalczaniu stanów depresyjnych. Słońce reguluje także rytm dobowy organizmu, co ma znaczenie dla zdrowego snu i ogólnego funkcjonowania.

Narażenie na promieniowanie słoneczne skutkuje opalenizną, jednak jej nadmiar może prowadzić do rumienia, poparzeń słonecznych oraz trwałych przebarwień skóry. Efekty ekspozycji kumulują się z wiekiem, prowadząc do tzw. fotostarzenia – procesu przedwczesnego starzenia się skóry spowodowanego długotrwałym działaniem promieniowania UV. Poważnymi konsekwencjami nadmiernego opalania są również immunosupresja oraz zwiększone ryzyko nowotworów skóry.

Ostatecznie – nadmierna ekspozycja na słońce przynosi więcej szkód niż korzyści.

Fotostarzenie skóry

Fotostarzenie skóry (ang. photoaging) to proces przyspieszonego starzenia się skóry w wyniku nadmiernej ekspozycji na promieniowanie UV, szczególnie UVA, które penetruje głębokie warstwy skóry. W jego wyniku powstają wolne rodniki, które uszkadzają komórki, DNA, kolagen i elastynę. Stres oksydacyjny i uszkodzenia kumulują się z czasem.

Najczęstszych objawy fotostarzenia skóry:

• suchość skóry – promieniowanie UV uszkadza warstwę hydrolipidową naskórka i powoduje transepidermalną utratę wody (TEWL);
• zgrubienie naskórka – UV może powodować zgrubienie warstwy rogowej naskórka, a to prowadzi do szorstkości skóry;
• przebarwienia, plamy i nierównomierna pigmentacja skóry – związane z zaburzeniem pracy melanocytów;
• zmarszczki, bruzdy i utrata jędrności skóry – na skutek  uszkodzenia włókien kolagenowych i elastynowych;
• zaskórniki, prosaki i przetłuszczanie się skóry – wywołane rozszerzeniem ujść gruczołów łojowych i nadmiernym wydzielaniem sebum;
• pękanie naczyń krwionośnych i pojawianie się teleangiektazji – uszkadzają się sieci drobnych naczyń krwionośnych w skórze właściwej.

Zazwyczaj fotostarzenie dotyka tych obszarów ciała, które są odsłonięte i stale narażone na słońce (twarz, szyja, dekolt i dłonie).

Jak słońce wpływa na nasz układ odpornościowy?

Mniej znanym, ale niezwykle ważnym aspektem działania promieniowania UV jest jego wpływ na układ immunologiczny. Wykazuje ono działanie immunosupresyjne, co oznacza, że osłabia zdolność organizmu do obrony przed zagrożeniami.

Nie od dziś wiadomo, że skóra ma tzw. SIS, czyli skin immune system – własny układ odpornościowy, który w dużej mierze zależy od mikrobioty kolonizującej skórę. SIS pełni kluczową rolę w obronie przed patogenami, uszkodzeniami czy procesami nowotworowymi. W warstwie naskórka i skóry właściwej znajdują się różne komórki odpornościowe: komórki Langerhansa, keratynocyty, limfocyty T oraz makrofagi. Rozpoznają one patogeny, reagują na uszkodzenia i uruchamiają odpowiedź immunologiczną.

Promieniowanie UV bezpośrednio wpływa na te mechanizmy obronne, prowadząc do immunosupresji, czyli osłabienia reakcji immunologicznej. Wynika to m.in. z uszkodzenia DNA, wyciszenia odpowiedzi odpornościowej, nasilenia produkcji cytokin immunosupresyjnych w skórze oraz zahamowania aktywności komórek Langerhansa.

Ma to istotne konsekwencje dla zdrowia skóry i całego organizmu.

Skutki immunosupresji UV:

• zwiększona podatność na infekcje skórne,
• zwiększone ryzyko powstawania nowotworów skóry,
• rozwój chorób autoimmunologicznych skóry.

W niektórych jednak przypadkach zjawisko to może korzystnie wpływać na przebieg chorób autoimmunologicznych, takich jak łuszczyca czy atopowe zapalenie skóry.

Witamina D a skóra

Witamina D jest bardzo ważna dla zdrowia i prawidłowego funkcjonowania całego organizmu. Utrzymuje zdrowie kości, wspiera układ odpornościowy, reguluje gospodarkę wapniowo-fosforanową oraz wpływa na wiele innych procesów biologicznych – dlatego nazywana jest „witaminą życia”.

Około 80% witaminy D obecnej w organizmie pochodzi z jej skórnej syntezy, do której niezbędne jest promieniowanie UVB. Proces ten zależy m.in. od pory dnia i roku, szerokości geograficznej, pigmentacji skóry i wieku.

Aby w ludzkim naskórku powstało około 10 000 jednostek witaminy D, potrzebna jest jedna dawka rumieniowa – lekkie zaczerwienienie obejmujące ok. 18% powierzchni skóry. Można ją uzyskać po około 5 minutach ekspozycji na słońce (między godziną 10:00 a 15:00).

Stosowanie filtrów przeciwsłonecznych częściowo upośledza ten proces – zwłaszcza produktów z wysokim współczynnikiem SPF. Również melanina, poprzez absorpcję promieniowania UV, redukuje syntezę witaminy D. Z tego względu opalona skóra wolniej ją wytwarza.

Przypomnijmy – co to jest SPF?

SPF to współczynnik ochrony przeciwsłonecznej (Sun Protection Factor), wyznaczany dla gotowego produktu kosmetycznego. Wskazuje, w jakim stopniu produkt chroni skórę przed promieniowaniem UVB.

Im wyższa wartość SPF, tym wyższa ochrona. Warto jednak wiedzieć, że zależność ta nie jest liniowa:

• SPF 15 chroni skórę w 93%,
• SPF 30 – w 97%,
• SPF 50+ – w ponad 98%.

Nie istnieją produkty kosmetyczne, które zapewniają 100% ochronę przed promieniowaniem UV. Maksymalna wartość SPF, jaką można znaleźć na produktach kosmetycznych (zgodnie z zaleceniami Komisji Europejskiej), to 50+.

Nowotwory skóry

Promieniowanie UV jest jednym z głównych czynników ryzyka rozwoju nowotworów skóry. Zwiększa ono prawdopodobieństwo uszkodzenia DNA komórek skóry, co może prowadzić do mutacji i rozwoju zmian nowotworowych.

Najczęstsze typy nowotworów skóry:

Rak podstawnokomórkowy

To najczęstszy nowotwór skóry – stanowi aż 80% wszystkich przypadków. Powstaje z komórek podstawnych znajdujących się w najniższej warstwie naskórka. Rośnie zwykle bardzo powoli i rzadko daje przerzuty, dlatego jest mniej groźny niż inne nowotwory skóry.

Może przybierać różne formy – najczęściej jest to mała, błyszcząca grudka o perłowym lub skórzastym wyglądzie. Może również przypominać niegojące się owrzodzenie. Zmiany mogą krwawić, strupieć, a ich powierzchnia być gładka lub chropowata.

Rak kolczystokomórkowy

Drugi najczęstszy nowotwór skóry – rozwija się z komórek warstwy kolczystej naskórka (górna warstwa). Rośnie szybciej niż rak podstawnokomórkowy i ma większą skłonność do dawania przerzutów – szczególnie w przypadku zaawansowanych zmian.

Często objawia się jako twarda, czerwona grudka, która może być nadżarta, owrzodziała lub pokryta strupem. Może również przypominać niegojącą się zmianę skórną. Zmiana może krwawić i powodować dyskomfort.

Rogowacenie słoneczne

Rogowacenie słoneczne jest równoznaczne z rakiem płaskonabłonkowym in situ. Jest to uszkodzenie skóry spowodowane przewlekłą ekspozycją na słońce. Prowadzi do zmian w komórkach naskórka, zwykle w postaci małych, szorstkich, łuszczących się plam, wyczuwalnych pod palcami jako chropowate powierzchnie.

Czerniak

Czerniak należy do grupy nowotworów złośliwych skóry, wywodzących się z melanocytów – komórek produkujących melaninę, barwnik nadający kolor skórze, włosom i oczom.

To jeden z najgroźniejszych nowotworów skóry – może bardzo szybko dawać przerzuty do innych narządów. Dlatego jego wczesne wykrycie jest kluczowe dla skutecznego leczenia i poprawy rokowań.

W Polsce w 2020 roku zarejestrowano około 3 000 nowych przypadków czerniaka skóry. Według prognoz Krajowego Rejestru Nowotworów, do 2030 roku liczba ta może wzrosnąć o 50%.

Czerniak występuje często u młodych osób – zwłaszcza w grupie wiekowej 15–34 lata.

Wpływ solarium na nowotwory skóry

Korzystanie z solarium – choć obecnie coraz rzadsze – znacząco zwiększa ryzyko zachorowania na nowotwory skóry:

• czerniak: +16–25%,
• rak kolczystokomórkowy: +67%,
• rak podstawnokomórkowy: +29–40%.

Ważne jest, aby systematycznie kontrolować skórę i uważnie obserwować wszelkie niepokojące zmiany. Konsultacja z dermatologiem może umożliwić wczesne wykrycie i skuteczne leczenie nowotworów skóry.